Les 4.5 Trauma

Schooltrauma

Niet iedere beelddenker krijgt een trauma van school, gelukkig maar. Maar er zijn maar weinig volwassen beelddenkers die met alleen maar plezier terugdenken aan hun basisschooltijd. De meeste volwassenen die ik tegenkom hebben een algeheel gevoel van zich dom voelen, altijd het buitenbeentje zijn en zich anders voelen dan de rest. Nu is dat natuurlijk niet alleen voorbehouden aan beelddenkers maar het percentage onder beelddenkers ligt wel een stuk hoger.

Wat is nu precies trauma?

Een trauma is een nare gebeurtenis zoals een ernstig ongeluk, iets ergs wat je voor je ogen ziet gebeuren of iemand die je iets aandoet. Dat kan een verkrachting zijn, incest of mishandeling. Meestal is een traumatische ervaring een op zichzelf staand iets. Zoals dat ongeluk dat je overkomt. Het kan ook een chronische toestand zijn zoals kinderen die meerdere malen door een familielid worden misbruikt. Die ene keer zorgt al voor een trauma maar als het herhaaldelijk gebeurt en je kan er zelf niets aan doet dat het je overkomt dan kan die herhaling ervoor zorgen dat je steeds gevoeliger wordt voor alles wat maar lijkt op een aanleiding naar die ervaring. Bij kindermisbruik is het logisch dat je daar een trauma aan overhoudt, dat ligt minder voor de hand met naar school gaan. Hoe komt het dat er toch kinderen zijn die trauma oplopen van school?

Onderzoek

Professor Bessel van der Kolk heeft in Amerika jarenlang onderzoek gedaan naar trauma en de sporen die trauma achterlaten in een lichaam. In zijn boek Traumasporen beschrijft hij precies wat er in je hersenen gebeurt als er iets ergs gebeurt waar jij zelf geen invloed op hebt. En hoe die gebeurtenis je kan blijven achtervolgen.

Definitie van getraumatiseerd zijn: Je hele leven inrichten alsof het trauma nog steeds voortduurt. Je leven wordt ervaren door een ander zenuwstelsel. Alle energie gaat naar het onderdrukken van de innerlijke chaos ten koste van spontane deelname aan het leven. Het idee is er dat dit nooit over zal gaan.

Hoe gaat dat normaal?

Onder normale omstandigheden reageren mensen op gevaar met een kortstondige verhoging van de stresshormonen. Het lichaam wordt in actiestand gezet om aan het gevaar te ontkomen. Als het gevaar geweken is of niet blijkt te bestaan door een misinterpretatie komt het lichaam vrij snel weer in de neutrale stand terug. Bij kinderen met een traumaverleden gaat het lichaam sneller in actiestand en komt veel langzamer weer terug in de neutrale stand. In sommige gevallen, als de traumatische omstandigheden aanhouden, wordt het lichaam zo vaak geactiveerd dat het stresshormoon niveau constant hoger blijft. Dit heeft als gevolg dat er minder bloed gaat naar je hersenen, je hersenen worden gedeeltelijk uitgeschakeld en er gaat ook minder bloed naar je spijsvertering. Dat heeft op termijn allerlei schadelijke gevolgen voor je gezondheid.

Welke gebieden in je hersenen zorgen voor trauma?

Als je een lerende geest hebt, zonder trauma, dan leer je vanzelf via frustratie, tegenslag, flexibiliteit en langzaam leer je omgaan met emoties en tegenslagen. Al doende leer je hoe je met andere mensen moet omgaan. Is je geest echt continue afgesteld op gevaar, hoe onterecht ook, dan is er geen langzame opbouw en geen rede, dan is er alleen die angst voor het gevaar zonder kans op een leerproces, welke argumenten er ook aangedragen worden en hoe zeer je die argumenten ook geloofd, ze hebben geen impact. Mensen kunnen nog zo vaak tegen je zeggen hoe je iets moet doen en waarom maar dat helpt niet om het ook daadwerkelijk te kunnen doen.

Zodra een traumatische situatie onvermijdelijk wordt (lijkt) zoals een kind dat geen passend onderwijs heeft toch elke dag naar school moet, zullen ze zich erbij neerleggen en niet meer in opstand komen. Het heeft toch geen zin. Op dit punt ben je over de streep en is het trauma een feit. Ze zijn zo gevangen in het onvermijdelijke dat protesteren geen zin meer heeft. Een kind zal in eerste instantie protesteren tegen zijn niet-passende onderwijs. De ene door zich aan te passen en door steeds maar weer te compenseren, het overschot aan intelligentie inzetten om toch tot redelijke resultaten te komen. Dan krijg je opmerkingen van: Het rapport is toch goed genoeg, ik zie geen probleem, terwijl jij, als ouder maar ook als leerling, weet dat er veel meer in zit en welke energie het kost om deze middelmatige resultaten te behalen. Andere kinderen protesteren luider en gaan tegen alles in opstand komen. Hierdoor wordt er vaak alleen nog maar naar het onaangepaste gedrag gekeken en wordt de leerling vaak de schuld gegeven als er weer eens ruzie gemaakt wordt. Dit overkomt HB kinderen nogal eens omdat ze heel goed zijn in het vinden van de zwakke plek van de leerkracht en dus net even te gewiekste opmerkingen plaatsen.

De laatste manier is om stil en teruggetrokken je lot te ondergaan. Langzaam maar zeker verteerd door schuldgevoelens en gevoel dat je inderdaad dom bent, te dom voor de HAVO of zelfs maar voor welke school dan ook. Waarom zou je nog moeite doen? Deze kinderen zijn het gevaarlijkst omdat ze zich niet uiten en het er uiteindelijk fysiek uitkomt. In dat geval ben je dus al veel te laat met ingrijpen.

Hoe werkt ons brein?

Het brein is opgebouwd uit drie delen en ontwikkeld van onder naar boven (en achter naar voren).

Als eerste is het oudste stuk aan de beurt: het reptielenbrein. Een reptiel weet intuïtief wat het moet doen maar kan nog geen temperatuur regelen. Daar heeft het de zon voor nodig. De ademhaling zit hier wel en ook de vecht en vluchtreactie zit in dit deel van de hersenen. Dit deel is al actief als een baby geboren wordt. Regelen eten, drinken, honger, dorst, plassen poepen. De hersenstam en de hypothalamus die daar direct boven ligt regelen samen het energiepeil van je lichaam. Zij regelen de hartslag, longfunctie en je immuunsysteem en zorgen er zo voor dat je in leven blijft. Normaal gesproken zijn dit functies die je wel opmerkt maar waar je niet bij na denkt. Het gaat vanzelf.
Het tweede deel is het limbisch systeem. Dat zit al iets ingewikkelder in elkaar en ontwikkelt zich in de eerste levensjaren van een kind. Dit noemen ze ook wel het zoogdierenbrein omdat alle dieren die in groepen leven deze hersenen hebben. Hier zitten de emoties, waarneming van gevaar, je beloningssysteem en het gevoel van angst of plezier. Ook wordt hier bepaald welke informatie belangrijk is, sociaal is of vergeten kan worden. Dit zijn organen als de thalamus en amygdala (leg ik zo nog uit). Deze ontwikkeling vindt plaats via onze ervaringen en bewegingen. Bij te weinig bewegingen omdat we bijvoorbeeld heel snel door de ontwikkeling heen gaan zoals bij hoogbegaafde kinderen kan het zijn dat deze ontwikkeling niet voldoende tijd heeft om te oefenen en dus gebrekkig ontwikkeld wordt. Dan kun je dus later problemen krijgen met leren omdat je reptielenbrein niet goed ontwikkeld is.

Samen zijn dit de emotionele hersenen. Zodra deze hersenen vinden dat er aandacht aan hen besteedt moet worden doen ze dat door een signaaltje naar je buik te sturen. Je kent dat gevoel wel dat er een knoop in je maag ligt of dat je ronduit buikpijn hebt. Het hoeft natuurlijk niet zo extreem. Het zorgt er wel voor dat er meer bloed beschikbaar is voor je vitale onderdelen en we ons denkproces onderbreken. Pas op gevaar: nu actie.

Daarna komen de nieuwste delen van de hersenen aan de beurt: de neocortex. Deze ontwikkeling duurt een jaar of 25. Hier is de celorganisatie en biochemische samenstelling iets ingewikkelder. Dit noemen we dan ook ons rationele brein, hier zitten je gedachtes en hier kun je bewust ingrijpen en sturen. Het limbische gedeelte handelt meer op de automatische piloot. Met een jaar of twee beginnen de frontaalkwabben zich te ontwikkelen en met een jaar of 7 zijn ze zover ontwikkeld dat er logische gevolgtrekkingen gemaakt kunnen worden. Dit vind je terug in de ontwikkeling van de samenwerking van de hersenen. Zonder deze hersenen kun je geen taal gebruiken of abstract denken.

Spiegelneuronen

In de voorhoofdskwabben bevinden zich spiegelneuronen. Deze spiegelneuronen zorgen ervoor dat wij gedrag spiegelen maar ook gevoel van de ander aanvoelen. Het zorgt voor empathie, imitatie, synchroniciteit maar ook de ontwikkeling van taal. Trauma gaat vaak gepaard met het niet gespiegeld of niet gezien voelen en komt dus vanuit de spiegelneuronen Als er tijdens een lastige situatie voldoende gespiegeld wordt en de persoon het gevoel heeft dat er voldoende rekening met hem gehouden wordt dan zal het trauma niet zoveel impact hebben en verwerkt kunnen worden. Is dit echter niet het geval, dus in geval van misbruik en kindermishandeling een niet afgestemde ouder of negeren van het misbruik maar in het geval van schooltrauma het niet geloofd worden en de leerkracht gelijk blijven geven en niet gezien voelen van het kind van de basisleerbehoeftes, dan kan de gebeurtenis niet verwerkt worden en ontstaat trauma. Is het een hele ernstige gebeurtenis zoals een ramp of verkrachting, dan zal dat direct sporen nalaten die steeds terugleiden naar die ene gebeurtenis. Zijn het steeds kleine voorvallen die niet verwerkt kunnen worden zoals al die opdrachten in een schoolsituatie, dan zal de hele situatie als onveilig ervaren kunnen worden en zal het lichaam direct getriggerd worden om in de vechtstand te gaan staan als de ruimte, school, klaslokaal betreden wordt.

Zonder flexibele, actieve frontale hersenkwabben ben je niet in staat om actief deel te nemen aan het leven, je in te leven of te voelen. Alles stompt af. De functies in de voorhoofdskwabben reguleren ons gedrag. Werken ze niet optimaal dan wordt ons gedrag impulsief en dwangmatig. Dit zie je terug bij dementie, hersenletsel maar dus ook bij trauma.

Wat gebeurt er met informatie in je brein?

Thalamus: hier komen alle prikkels van al je zintuigen binnen: Hier wordt alles opgevangen wat er om je heen gebeurt. Dit wordt doorgegeven aan de
Amygdala: Deze stelt vast of de informatie van belang is om te overleven. Een van de breingebieden die verantwoordelijk is voor de gevolgen van trauma is de amygdala. De amygdala is een cluster van hersencellen dat bepaald of een bepaald geluid, beeld of fysieke gewaarwording wordt ervaren als een bedreiging. De gevoeligheid van de amygdala hangt samen met de aanwezigheid van serotonine. Serotonine is een neurotransmitter. Hoe hoger het gehalte aan serotonine des te beter kan je je angst en agressie in bedwang houden. Heb je een laag gehalte dan reageer je snel angstig of agressief. Mensen die getraumatiseerd zijn hebben een aantoonbaar lager serotonine gehalte. Sommige medicatie zorgt ervoor dat je serotoninegehalte verhoogd wordt zodat je Amygdala minder gevoelig is. (Antidepressiva)
De Amygdala werkt samen met de hippocampus. De hippocampus vergelijkt de nieuwe ervaring met ervaringen uit het verleden om te bepalen of er wel of geen gevaar dreigt. Zodra er gevaar wordt vastgesteld wordt er gelijk een seintje naar de
1: Hypothalamus gestuurd om de vecht en vlucht reactie in gang te zetten. Deze reactie is zo snel dat ons lichaam al reageert voordat wij ons bewust zijn van het gevaar. Dit maakt ook dat al een getraumatiseerd persoon getriggerd wordt dit niet rationeel tegen te gaan is en rede/woorden niet aankomen of helpend zijn. De Hypothalamus zit in ons reptielen brein en regelt daar al onze basisfuncties zoals ademhaling en temperatuur etc.
Èn 2: De neocortex: Onze gedachten. Deze weg is net een beetje langer zodat het limbisch systeem, de Hypothalamus dus, eerder kan reageren. Onze gedachten kunnen met rede een vecht of vluchtreactie onderdrukken maar dan moet er wel genoeg ruimte zijn om in te grijpen. Zodra een brein getraumatiseerd is, is de Amygdala zo gevoelig geworden dat de neocortex geen kans meer heeft. Woorden helpen dan niet meer.

Het verwerkingsproces in de thalamus kan verstoord raken zoals dat vaak gebeurt bij aandoeningen zoals autisme en adhd/add. Hierdoor kunnen informatiedelen gefragmenteerd worden en raakt het besef van tijd verstoord. Hierdoor is het voor mensen met een van deze aandoeningen vaak lastig om alle informatie lineair te verwerken en dus niet makkelijk om de juiste conclusies te trekken uit de gegevens die voorhanden zijn.

Als je hersenen normaal functioneren en niet te angstig zijn heb je voldoende kracht over in je hersenen om je limbische systeem weer op orde te krijgen. Lukt dit niet dan word je apathisch of juist agressief.

Terug naar de schoolbanken

Het helpt als je, als beelddenker, een leerkracht hebt die jou uitlegt waarom het voor jou net een beetje anders gaat. Dat jij andere informatie nodig hebt om de opdracht te kunnen uitvoeren. Als je dan ook nog de juiste informatie krijgt dan zit je helemaal goed. Dan kan je gevoel weer goed worden en wordt school een plek waar je graag heen gaat omdat je nieuwe dingen kan leren. Hierbij speelt gevoel een hele grote rol.

Passend onderwijs bestaat uit onderwijs dat rekening houdt met de behoeftes van alle leerlingen, benoemen dat er meerdere manieren van leren zijn en dat iedereen het op zijn eigen passende manier mag uitvoeren, binnen de gestelde normen. We moeten natuurlijk op het eind wel allemaal kunnen lezen, rekenen en schrijven. Maar de manier waarop we dat leren mag afwijken en dat moet goed zijn. Zolang je als kind het gevoel hebt dat het goed is zoals jij leert en dat je jezelf mag zijn en begrepen wordt en gezien wordt dan is het gevoel van veiligheid aanwezig en hoeft een brein niet in de vecht of vlucht stand terecht te komen.

Hoe kunnen we trauma aanpakken en verwerken? Neutraliseren?

Uit onderzoek dat is uitgevoerd binnen de ontwikkelingspsychopathologie en interpersoonlijke neurobiologie is gebleken dat trauma daadwerkelijk fysiologische veranderingen tot gevolg heeft, waaronder een her kalibratie van het alarmsysteem van de hersenen, een toename van stresshormonenactiviteit en wijzigingen in het systeem dat relevante informatie van irrelevante informatie onderscheidt. We weten nu dat trauma schadelijke wijzigingen toebrengt aan het hersengebied dat het fysieke, belichaamde gevoel van ‘leven’ doorgeeft. Deze wijzigingen verklaren waarom getraumatiseerde mensen overmatig waakzaam worden voor dreiging ten koste van hun vermogen om spontaan door het leven te bewegen. Ze helpen ons ook begrijpen waarom mensen na een trauma zo vaak tegen dezelfde problemen op blijven lopen en zoveel moeite hebben om te leren van hun ervaringen. We begrijpen nu dat hun gedrag niet het gevolg is van een moreel gebrek of een teken dat ze wilskracht of karakter missen, de oorzaak ligt in werkelijke veranderingen die in de hersenen zijn opgetreden.

Kinderen die schooltrauma hebben opgelopen kunnen hierdoor niet zomaar weer aan het werk gaan als hun hulp geboden wordt en de schoolsetting verandert/verbeterd. Ze blijven hangen in dit systeem en zullen eerst het trauma moeten verwerken voordat ze weer aan het gewone leerproces kunnen deelnemen. Alleen als er nog geen trauma is opgebouwd zijn we op tijd om het tij te keren.

Medicijnen leiden af van de werkelijke oorzaak.

De Linkerhersenhelft komt in actie zodra de baby taal begint te begrijpen. Dit zorgt ervoor dat onderlinge relaties duidelijk worden. De linkerhersenhelft slaat woorden en feiten en statistieken, rhh onthoudt context en emoties, geluiden, beelden. Reageert op geluiden, beelden uit het verleden. Wat herinnert wordt door rhh voelt direct aan als werkelijkheid. Vandaar dat trauma, maar ook normale herinneringen van beelddenkers, niet in de juiste tijd beleefd worden en nog net zo voelen als dat het nu echt gebeurt. Ook als het geen trauma is.

Ook als je een sterke voorkeur voor 1 hersenhelft hebt werken de twee hersenhelften soepel samen.

Bij trauma of terugdenken aan trauma schakelt de linkerhersenhelft uit. Links zit het centrum van broca, je spraakcentrum, vandaar dat mensen vaak sprakeloos zijn als er iets ergs gebeurt.

Op dat moment beleef je het gevoel weer en ben je weer in het moment. Het kan dan zijn dat je daarvan de mensen om je heen de schuld geeft omdat je moeite hebt met oorzaak en gevolg. Trauma belemmert het feit dat we ons hiervan bewust zijn.

Om dit trauma aan te pakken hebben we drie behandelmethodes:

Van buiten naar binnen: Door te praten, ons opnieuw te verbinden met anderen en te begrijpen wat er met ons aan de hand is terwijl we de herinnering aan het trauma verwerken. Dit is mogelijk via NLP, het trauma herbeleven en opnieuw inkleuren waarbij de herinnering ten goede veranderd wordt. Kan tot op zekere hoogte als het trauma niet al te diep zit.
Door medicatie die erop gericht is om misplaatste alarmreacties stop te zetten, of door andere technologieën te gebruiken die invloed hebben op de manier waarop onze hersenen informatie organiseren: EMDR, Speltherapie
Van binnen naar buiten: door het lichaam de kans te geven ervaringen op te doen die op een diep, intuïtief niveau contrasteren met de onmacht, woede en desintegratie die bij trauma horen. Affectie en aanrakingen, masseren, aromatherapie, mindfulness verzwaringsdeken, inbakeren, alles wat je het gevoel geeft dat je waardevol bent voor de ander.

Het brein is flexibel

Het brein is een plastisch orgaan, de hersenen kunnen veranderen door nieuwe ervaringen op te doen, zeker als je jong bent. Dat is hoopvol. Het belangrijkste is om eerst het evenwicht op het diepste niveau te herstellen: door het lichaam te kalmeren. Door op een trampoline te springen, te schommelen, of te balanceren op een evenwichtsbalk. Door een verzwaringsdeken te gebruiken of simpelweg een deken om ze heen te slaan. Op die amnier krijgen ze weer voeling met hun lichaam. Trauma blokkeert het gevoel met je eigen lichaam. Dat is een soort zelfbescherming zoals we ook in eerdere lessen al hebben gezien. Als je maar niet hoedt te voelen kom je de dag wel door. Om dat op te lossen moet je dus eerst je lijf weer voelen door te bewegen en door verzwaarde dekens of massage.

Vechtsporten als karate en judo leren kinderen dat ze controle kunnen hebben over hun lijf en zichzelf kunnen verdedigen. Daar worden ze minder angstig van. Yoga, mindfulness en sensomotorische therapie (waarbij de zintuigen door allerlei spelletjes en beweging worden geactiveerd, DE) zijn andere manieren om in een veilige omgeving te voelen wat er gebeurt in hun lijf. Ook tekenen helpt kinderen om het verlammende effect van traumatische ervaringen tegen te gaan. Via tekeningen kunnen ze uitten wat er in het diepste van hun brein omgaat en kunnen ze de situatie verwerken. Ze kunnen oplossingen aandragen en via die weg kun je een gesprek beginnen, als het kind daar al aan toe is.

Door achter het gedrag te kijken en, zodra ze boos worden, aanhalen waar jij denkt dat de oorzaak ligt, leren ze die zelf ook herkennen. Ze voelen zich gespiegeld en op die manier kan trauma helen.